Život nemačkog kompozitora Adrijana Leverkina, ispričao jedan prijatelj
U Doktoru Faustusu je došlo do prave „provale" istorije u Manovo umetničko ostvarenje. Neposrednije nego u bilo kojoj drugoj njegovoj pripovedačkoj tvorevini, predmet spisateljske igre iz koje nastaje književni svet romana tu su i aktuelno zbivanje, čiji je pisac svedok i sudeonik, i ono što je, pripremajući ga, ovom zbivanju prethodilo, kao i dalja prošlost sa svojim figurama i simbolima, delotvornim u prikazivanoj sadašnjici tako što se viđenje i tumačenje te prošlosti čitaocu neposredno daju preko naratora koji piše životopis svoga prijatelja, ali i fantomski-neuhvatljivo, kao ponovljene crte predaka na licima savremenika, koji se ne vide uvek, niti je svako kadar da ih prepozna. Ni u jednom svom pripovedačkom delu nije Man tako eksplicitan, kad je reč o istorijskom zbivanju, kao u Doktoru Faustusu, ali u isti mah, ni u jednom drugom delu ne zavisi njegovo razumevanje u tolikoj meri od sposobnosti da se prate aluzije, podrazumevani nedorečeni i poludorečeni sadržaji, niti su šifre kojima se pisac služi tako složene. Doktor Faustus slika epohalno finale, koje predstavlja nacional-socijalizam u Nemačkoj i Drugi svetski rat, i njegovo približavanje, viđeno pre svega iz perspektive reprezentativne sudbine umetnika, a onda i kroz preplitanje drugih građanskih sudbina. Problem sa kojim se Toman Man suočava od svojih početaka: umetnik je među drugim ljudima usamljenik, iako njegovo delo treba da bude njegovo obraćanje njima - dobija ovde najzaoštreniji vid i bitno povesni smisao.
Dragan Stojanović